U okviru svojih aktivnosti na Projektu održivosti civilnog društva, podržanom od strane USAID-a, Fondacija CPI zagovara uvođenje Budžeta za građane, kao obaveznog dokumenta u budžetskom ciklusu u Zakon o budžetima Federacije Bosne i Hercegovine, Zakon o budžetskom sistemu Republike Srpske i Zakon o budžetu Brčko Distrikta Bosne i Herzegovine.
Šta je to budžet za građane?
Budžet je ključni instrument pomoću kojeg vlada provodi svoje politike u djela. Godišnji budžet je obično veoma kompleksan dokument koji je teško razumljiv velikom dijelu javnosti i upravo zbog toga bi vlada trebala biti ta koja će pomoći građanima da razumiju budžet. Dakle, nije najvažnije da budžet bude dostupan javnosti, već je podjednako važno da budžet bude pristupačan i razumljiv javnosti.
Budžet za građane bi zapravo trebao predstavljati neku vrstu pojednostavljenog budžetskog dokumenta čija je osnovna karakteristika da je kreiran tako da bude dostupan i razumljiv velikom dijelu populacije. Veoma je važno da je vlada ta koja objavljuje budžet za građane obzirom da na taj način institucionalizira nastojanja da svoje politike prezentira tako da budu razumljive široj javnosti. Budžet za građane najčešće podrazumijeva pojednostavljenu verziju prijedloga budžeta, mada bi zapravo svi budžetski dokumenti trebali imati svoje pojednostavljene verzije koje bi bile razumljive građanima.
Budžet za građane trebao bi ispunjavati nekoliko kriterija a oni su sljedeći:
• Budžet za građane trebao bi biti objektivan dokument koji tumači vladine politike i programe, bez bilo kakvih političkih konotacija;
• Budžet za građane trebao bi biti pisan tako da se na umu ima da je namijenjen široj populaciji, dakle treba biti pisan razumljivim i jednostavnim jezikom bez korištenja stručnih termina;
• Budžet za građane trebao bi se konkretno fokusirati na sadržaj i cilj budžeta, a ne na budžetski proces;
• Budžet za građane trebao bi sadržavati jednostavne i slikovite tabele, grafikone i dijagrame koji prikazuju prihode, rashode, javni dug, raspodjelu sredstava po funkcijama, ministarstvima, programima itd.;
• Budžet za građane trebao bi ispunjavati i niz drugih kriterija kao što su sveobuhvatnost, objektivnost, pouzdanost, relevantnost, lakoća razumijevanja itd.
I na kraju, treba napomenuti da javnost ima pravo na sveobuhvatne, tačne i korisne informacije koje se odnose na to kako vlada upravlja i troši javna sredstva. Budžet za građane je mehanizam koji bi trebao osigurati da informacije o budžetu, koje prezentira vlada, budu korisne i razumljive što većem dijelu javnosti.
Budžet za građane izrađuju razvijene europske zemlje poput Francuske, Italije, Norveške, Slovačke, Švedske, Ujedinjenog Kraljevstva ali i mnoge druge poput Afganistana, Bocvane, Brazila, Gvatemale, Hondurasa, Indije, ili Kazahstana.
U Bosni i Hercegovini Budžet za građane izrađuju gradovi Bijeljina, Tuzla i Zenica.